Medee. O przekraczaniu

Teatr ZAR, kultywując etos pracy zespołowej, realizuje projekty artystyczne w trakcie długoletnich poszukiwań źródłowych, którym każdorazowo towarzyszy proces kształtowania opartego na śpiewie nowego języka teatralnego. Międzynarodowy skład zespołu formował się w trakcie cyklicznych wypraw badawczych do Gruzji w latach 1999–2003. Podczas tych podróży grupa zebrała materiał muzyczny, którego esencją są wielowiekowe pieśni polifoniczne sięgające korzeniami początków naszej ery i stanowiące prawdopodobnie najstarszą formę wielogłosu. „Zar”, od którego grupa wzięła swą nazwę, to nazwa pieśni pogrzebowych wykonywanych przez Swanów zamieszkujących wysokie rejony Kaukazu w północno-zachodniej Gruzji. Praca zespołu karmi się przekonaniem, że teatr, wbrew greckiemu thea – widzenie, nie powinien być wyłącznie oglądany, lecz przede wszystkim słuchany.
ZAR przynosi teatr sprzed podziału na gatunki i style, działając w przekonaniu, które płynie z polskiej myśli romantycznej, że zadania sztuki potrafią zapełnić dynamiczną lukę między codziennością a transcendencją. Juliusz Osterwa, który jako jeden z nielicznych starał się zrealizować praktycznie te idee, i z którego myśli czerpał m.in. Jerzy Grotowski, zapisał w swoich notatkach zdanie o tym, że „Bóg stworzył teatr dla tych, którym nie wystarcza Kościół”.¹
Zrealizowany w latach 2003–2009 pierwszy tryptyk zespołu, Ewangelie dzieciństwa stał się kulminacją trwających ponad dziesięć lat poszukiwań i rozwoju Teatru ZAR. Na tryptyk składały się trzy spektakle, grane także jako osobne części: Uwertura, Cesarskie cięcie. Próby o samobójstwie oraz Anhelli. Wołanie. Ewangelie dzieciństwa miały swoją premierę w Barbican Centre w Londynie, następnie były prezentowane w Los Angeles, we Wrocławiu, Florencji, w San Francisco, Chicago, Sibiu w Rumunii oraz w Legnicy, Szczecinie i Bydgoszczy. Poszczególne części tryptyku pokazywano w Atenach, Edynburgu, Madrycie, Belgradzie, Budapeszcie, Paryżu, Kairze, Seulu, Nowym Delhi i Bostonie. W 2009 roku tryptyk zajął pierwsze miejsce w rankingu „Los Angeles Times” w kategorii na “Najlepszy nowy teatr muzyczny na świecie”. W październiku 2010 roku tryptyk uhonorowany został Wrocławską Nagrodą Teatralną. Druga część, Cesarskie cięcie, prezentowana podczas Festiwalu Fringe w Edynburgu w sierpniu 2012 roku zdobyła prestiżowe nagrody: Total Theatre w kategorii teatr fizyczny oraz Herald Angel.
Od 2011 roku zespół pracował nad projektem Armine, Sister, poświęconym tragicznej historii narodu ormiańskiego. Spektakl o tym samym tytule miał premierę 28 listopada 2013 roku w Studiu Na Grobli Instytutu Grotowskiego. Od tamtej pory przedstawienie prezentowane było we Wrocławiu, Warszawie, Londynie, Oslo, Rzymie, Paryżu, Madrycie, Lizbonie, Salonikach Szczecinie oraz podczas Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego w Sybinie w Rumunii, we Florencji i w San Francisco.
W 2016 roku podczas Olimpiady Teatralnej miał swoją premierę spektakl Medee. O przekraczaniu będący swoistym requiem, lamentacją dla wszystkich tych, którzy zmierzają do Europy w poszukiwaniu lepszego życia. Późniejsza wersja tego spektaklu w 2018 roku prezentowana była w Paryżu w teatrze Petera Brooka, Bouffes du Nord.
W 2019 zespół przygotował Anhellego. Skowyt, który zaprezentowany został podczas Olimpiady Teatralnej w Todze w siedzibie zespołu Tadashiego Suzuki oraz Sankt Petersburgu na zaproszenie Valerego Fokina, dyrektora Teatru Aleksandryjskiego.
Jednym z ostatnich premier Teatru ZAR jest spektakl Złowione, w który za punkt wyjścia zespół obrał “niespełnione” spotkanie Tadeusza Różewicza i Jerzego Grotowskiego z roku 1968, momentu, kiedy pierwszy pisał Złowionego, a drugi pracował nad Apocalypsis cum figuris.
Teatr ZAR regularnie prowadzi warsztaty, podczas których dzieli się unikalnym językiem pracy aktorskie, którego podstawę stanowi integracja treningu fizycznego i praktyk wokalnych, śpiewu solowego oraz polifonicznego połączonego z improwizacją odwołującą się do ekspresji ciała aktora, umiejętność słuchania, z którą nierozerwalnie wiąże się głęboka fizyczna oraz wokalna koncentracja.
O swojej praktyce zespół opowiada na specjalnie przygotowanej stronie teatrzar.net.

Mertcan Semerci urodził się w Stambule. Ukończył aktorstwo na Wydziale Muzyki i Sztuk Dramatycznych Uniwersytetu Bilkent. Występował w ponad 20 spektaklach teatralnych i tanecznych w Stambule oraz Ankarze, zdobywając uznanie za swoją ekspresję fizyczną i zaangażowanie w poszukiwanie innowacyjnych praktyk teatralnych. W 2016 roku przeprowadził się do Polski i dołączył do Studia Matejka, z którego członkami i członkiniami współtworzył spektakl „Wściekły człowiek. Wariacje w obronie gniewu” oraz brał udział w warsztatach prowadzonych przez Mateja Matejkę. Współpracował także z zespołami międzynarodowymi, takimi jak Alkemisterna w Göteborgu („Suffering: On Our Perception of Pain ”) oraz Theatre CHOREA („2.0.4.5. Metaphysical Miniopera”). Od 2018 roku jest kluczowym członkiem Teatru ZAR, działającego przy Instytucie Grotowskiego. Wystąpił w produkcjach takich jak „Medee. O przekraczaniu”, „Anhelli. Skowyt” oraz „Back to Beckett”. W 2019 roku wziął udział w ekspedycjach badawczych Teatru ZAR na Korsykę i Sardynię, gdzie studiował tradycyjne pieśni. Materiał ten stał się integralną częścią jego dalszej pracy artystycznej. Był także współtwórcą spektaklu „Nikt (nie) spotyka Nikogo”, wyreżyserowanego przez Jarosława Freta we współpracy z Aleksandrą Kugacz-Semerci. Mertcan wystąpił również w spektaklu „Life in This House is Over”, wyreżyserowanym przez Samanthę Shay we współpracy z Source Material, Instytutem Grotowskiego i Pina Bausch Zentrum. Spektakl, którego premiera odbyła się w Instytucie Grotowskiego w 2024 roku, zgłębiał relację między rytuałem, głosem a dramaturgią fizyczną. Jako pedagog teatralny w Instytucie Grotowskiego, Mertcan prowadzi warsztaty badające relację między ruchem, głosem a aktorstwem, inspirowane sztukami walki i tradycyjnym śpiewem wielogłosowym.

Jarosław Fret jest reżyserem, aktorem, dyrektorem Instytutu Grotowskiego. Założyciel i lider Teatru ZAR, od 2021 roku w tandemie twórczym Studio Wachowicz/Fret. Pełnił funkcję przewodniczącego Rady Kuratorów i kuratora ds. teatru Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016. W latach 1999–2002 zrealizował szereg wypraw do Gruzji, Armenii i Iranu, prowadząc poszukiwania w obrębie najstarszych form muzyki chrześcijańskich kościołów wschodnich. W kolejnych latach wspólnie z członkami Teatru ZAR organizował wyprawy badawcze na grecką górę Atos, Sardynię i Korsykę, do Armenii, Turcji i Izraela. Reżyser pięciu spektakli zespołu. Tryptyk „Ewangelie dzieciństwa” był pokazywany m.in. w Chicago, Los Angeles, San Francisco, Atenach, Belgradzie, Edynburgu, Florencji, Madrycie, Paryżu, Sybinie oraz Kairze, Nowym Delhi i Seulu. W 2013 roku ukończył pracę nad spektaklem „Armine, Sister”, dedykowanym historii, kulturze i ludobójstwu Ormian, do którego oprócz reżyserii opracował oryginalną dramaturgię muzyczną i specjalną architekturę. W 2016 roku zrealizował spektakl „Medee. O przekraczaniu” z udziałem śpiewaczek z Kairu, Teheranu i Stambułu. Wykłada i prowadzi warsztaty w Polsce i za granicą, był wykładowcą m.in. w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie Filii we Wrocławiu. Uhonorowany przyznawanym przez magazyn „Los Angeles Times” tytułem Best New Music Theater (2009) i Wrocławską Nagrodą Teatralną za tryptyk „Ewangelie dzieciństwa” (2010). Spektakl „Cesarskie cięcie. Próby o samobójstwie” w jego reżyserii zdobył Total Theatre Award w kategorii Physical/Visual Theatre oraz Herald Angel Award podczas Festiwalu Fringe w Edynburgu w 2012 roku. Pomysłodawca i koordynator licznych projektów realizowanych w Polsce i za granicą w ramach działalności Instytutu Grotowskiego, m.in. Roku Grotowskiego UNESCO 2009, programu „Masters in Residence”, Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Świat miejscem prawdy”, a także Olimpiady Teatralnej Wrocław 2016. Dzięki jego staraniom w 2010 roku została otwarta nowa siedziba Instytutu Grotowskiego, Studio Na Grobli, a w 2019 roku Centrum Sztuk Performatywnych.

Simona Sala zdobywała doświadczenie aktorskie współpracując z artystami takimi jak Nhandan Chirco (Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards), Giles Smith (Royal National Theatre, London), Iñaki Azpillaga (Hiszpania), Carlos Alsina (Argentyna), Norberto Presta i Sabine Uitz (Centro Produzione Teatrale Via Rosse) oraz Tanya Khabarowa (Derevo). W 2004 roku ukończyła dwuletni profesjonalny kurs w Piccolo Teatro of Pontedera prowadzony przez Luisę Pasello, Silvię Pasello, Silvię Rubes, Roberta Bacciego i Francescę della Monica. Jest współzałożycielką włoskiego zespołu Sineglossa, z którym pracuje od 7 lat. Współpracując z Laurentem Piemontesim, założycielem Yamakasi, wprowadzała do swojego treningu aktorskiego ADD (Art du Deplacement). Z Sankarem Lalem Sivasankaranem Nairem, mistrzem kalarippajattu, prowadziła w ramach projektu BodyConstitution zajęcia dotyczące modelów kompensacji w treningu aktora. Od 2011 roku związana z Teatrem ZAR, współtworzyła dramaturgię akcji fizycznych w spektaklu Armine, Sister oraz Medee. O przekraczaniu. W ramach swojego treningu prowadzi poszukiwania w obszarze dynamiki tempo – rytm oraz akumulacji energii performera i jej dramatycznego potencjału.