Aktualnie jesteś: Otwarty Uniwersytet Poszukiwań / Kursy wiodące

Zapomniane rewolucje: Druga Reforma Teatru

Idea

Tegoroczny kurs wiodący „Zapomniane rewolucje: Druga Reforma Teatru”, będący dopełnieniem kursów z lat ubiegłych: „Wielka? Reforma? Teatru?” (2012/2013) i „Stulecie aktorów. Sztuka aktorska w teatrze Zachodu między XIX a XXI wiekiem” (2013/2014), składa się z serii wykładów, seminariów i warsztatów poświęconych fali eksperymentów i nowatorskich propozycji teatralnych, zmieniających sztukę sceniczną drugiej połowy XX wieku. W swojej monografii Kazimierz Braun zaproponował nazwanie tych zjawisk Drugą Reformą Teatru. Z jednej strony zaznaczał w ten sposób związek powojennych poszukiwań z dokonaniami Wielkiej Reformy, z drugiej wskazywał na ich nowatorstwo. Termin Brauna – choć hasłowo atrakcyjny i poręczny – wydaje się jeszcze bardziej problematyczny niż źródłowa nazwa określająca awangardę teatralną końca XIX i pierwszej połowy XX wieku.

Twórcom Drugiej Reformy nie chodziło wszak o reformowanie teatru, ale o rewolucję – i teatralną, i obyczajową, i społeczną. Druga Reforma, na wiele sposobów związana z ruchem kontrkulturowym – prawdopodobnie ostatnim, wielkim ruchem podejmującym próbę całościowej zmiany świata i ludzkiego życia, wykorzystywała narzędzia teatralne do przeprowadzenia radykalnej krytyki istniejących stosunków społecznych i systemów politycznych oraz do wypracowania ich nowego kształtu, począwszy od społecznego makrokosmosu, czyli zespołu i przedstawienia. „Nowy teatr” miał być drogą do „nowego społeczeństwa” i „nowego człowieka”. Klęska kontrkultury, stosunkowo łatwo oswojonej i przerobionej na zestaw popkulturowych gadżetów, zaowocowała dominującym wciąż poczuciem bezradności i wszechobecnego rozczarowania.

Krytyka „nowego teatru”, z punktu widzenia zniszczenia nadziei na „nowy świat”, wydaje się jednak czymś łatwym, banalnym i dość powierzchownym. Wystarczy przyjrzeć się uważniej, by zobaczyć, że herosi Drugiej Reformy wcale nie złożyli broni, a łatwy śmiech lub wzruszenie ramion, którym kwitowane są ich usiłowania i zdobycze, uderzają raczej w nas – ich dzieci i wnuków – niż w nich samych. Goszczący dwa lata temu we Wrocławiu jeden z owych herosów – Peter Schumann – zadziwiał i zaskakiwał żarliwą wiarą w przyszłość rewolucyjnych przemian i poczuciem, że jego artystyczna i polityczna droga jest spełniona. Gdy przyjrzeć się efektom pracy innych artystów, których działalność będzie omawiana w poszczególnych odsłonach kursu, trudno znaleźć w nich dowody na ową domniemaną klęskę. Może więc zbyt szybko zapomnieliśmy bojowników teatralnych rewolucji? Może nasze poczucie bezradności jest rezultatem niewiedzy o tym, co naprawdę osiągnęli? Może nadszedł już czas, aby potraktować ich jak potencjalnych nauczycieli, tak jak oni sami traktowali swoich dalekich ojców: Stanisławskiego, Meyerholda, Brechta?

Celem tegorocznego kursu wiodącego Otwartego Uniwersytetu Poszukiwań będzie zapoznanie uczestników z teoretyczną i praktyczną wiedzą na temat tych dokonań. Można potraktować ją jako inspirację do poszukiwań artystycznych, ale można też (a nawet należy) wykorzystać ją jako punkt wyjścia do pytania, czy nasza bezradność nie jest pozą przyjętą dla wygody i z powodu niechęci do porzucenia bezpiecznej pozycji stojących z boku?

Obecność tej tematyki w programie Instytutu Grotowskiego wydaje się oczywista także dlatego, że artyści, o których będzie mowa, to w pewnej mierze współtowarzysze lub wręcz (jak Peter Brook) przyjaciele i wypróbowani sojusznicy patrona naszej instytucji. Przypominając ich rewolucje i zadając krytyczne pytania o nasz stosunek do nich, mamy też nadzieję zainicjować dyskusję wokół pytania o dzisiejszą obecność Jerzego Grotowskiego. Czy niezbyt łatwo wpakowaliśmy go w szufladkę z napisem „guru” i odesłaliśmy w bezpieczny, sentymentalny mit? Czy teatr i nieteatr twórcy Apocalypsis cum figuris nie jest także „zapomnianą rewolucją”?

Opiekun naukowy: prof. Dariusz Kosiński
Koordynatorki: Sylwia Fiałkiewicz, Karolina Wycisk

Program