Aktualnie jesteś: Otwarty Uniwersytet Poszukiwań / Semestry autorski

TEATR W KRAINIE UTOPII Monte Veritá – Mathildenhöhe – Hellerau – Goetheanum – Bauhaus

Prof. dr hab. Małgorzata Leyko
Cykl wykładów
Rok akademicki 2011/2012

Przedmiotem cyklu wykładów są poszukiwania nowej estetyki teatru podejmowane na początku XX wieku na terenie Niemiec i Szwajcarii, koncentrujące się przede wszystkim na uwolnieniu ekspresji cielesnej aktora oraz na ustanowieniu ekwiwalentnych wobec niej zależności pomiędzy wykonawcą a innymi elementami sztuki teatru (przestrzenią, plastyką, muzyką). Ten nurt eksperymentalnych poszukiwań znalazł dogodny obszar poza oficjalnym życiem teatralnym oraz teatrem instytucjonalnym. Ukształtował się on we wspólnotach wegetariańskich, koloniach artystycznych i miastach-ogrodach powstających na przełomie XIX i XX wieku na fali tzw. Lebensreform – „reformy życia”. Składały się na nią, z jednej strony, ruchy anty-modernistyczne, działające na rzecz odrodzenia tradycyjnych form życia i głoszące program przywrócenia człowiekowi jego naturalnego (tzn. przedindustrialnego) środowiska, a tym samym odzyskania wartości egzystencji ludzkiej. Na przeciwnym biegunie znajdowały się działania pro-modernistyczne, poprzez nowe formy organizacji rzeczywistości zmierzające do kreowania społeczeństwa przyszłości, społeczeństwa, które wykorzysta dynamikę postępu technologicznego na rzecz poprawy jakości istnienia. Uspójnieniem poszukiwań reformatorskich w ramach poszczególnych zbiorowości była sztuka i działania performatywne – tworzono własne rytuały, obrzędy, ceremonie i widowiska, które służyły budowaniu poczucia jedności oraz wizualizacji idei konstytutywnych dla danej zbiorowości.

Działalność wspólnot podejmujących próby praktycznej reformy życia zinterpretować można w kategoriach utopii, gdyż opierały się one na tworzeniu wyidealizowanych struktur społecznych, funkcjonujących w doskonałej przestrzeni (idealne miasto, miasto-ogród), w oparciu o abstrahujące od rzeczywistości relacje ekonomiczno-gospodarcze. Jeśli przyjąć, że utopie nie są po nic, nie są zabawami bez konsekwencji, lecz każda utopia – zwłaszcza heroiczna – w jakiś sposób zmienia rzeczywistość, to prawidłowość ta objawia się także w eksperymentach teatralnych prowadzonych we wspólnotach: podejmowane w krainie utopii – realnie zmieniały teatr. W takich ośrodkach jak Monte Veritá koło Ascony, Mathildenhöhe w Darmstadt, Hellerau koło Drezna, Goetheanum w Dornach koło Bazylei czy Bauhaus (zwłaszcza w Weimarze i Dessau) poszukiwanie własnych form ekspresji teatralnej było na tyle intensywne i nowatorskie, że osiągnięcia działających tam twórców – m.in. Rudolfa Labana, Petera Behrensa i Georga Fuchsa, Emila Jaques-Dalcroza, Rudolfa Steinera i Oskara Schlemmera – stały się ważnym wkładem w reformę teatru w latach 1900-1930.

Program

pon.
23/01/2012
17:00
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Monte Veritá – performanse natury

Wykład I prof. dr hab. Małgorzaty Leyko w ramach OUP

Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
pon.
20/02/2012
17:00
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Mathildenhöhe – rytuał symbolu

Wykład II  prof. dr hab. Małgorzaty Leyko w ramach OUP

Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
pon.
19/03/2012
17:00
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Hellerau – laboratorium rytmu

Wykład III prof. dr hab. Małgorzaty Leyko w ramach OUP

Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
pon.
16/04/2012
17:00
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Goetheanum – misterium „żywego słowa”

Wykład IV prof. dr hab. Małgorzaty Leyko w ramach OUP

Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
pon.
21/05/2012
17:00
Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze
Bauhaus – teatr formy, barwy i ruchu

Wykład V prof. dr hab. Małgorzaty Leyko w ramach OUP

Instytut Grotowskiego, Czytelnia im. Ludwika Flaszena, Przejście Żelaźnicze

Fot. ze zbiorów prywatnychMałgorzata Leyko – kulturoznawca i teatrolog, pracuje w Katedrze Dramatu i Teatru Uniwersytetu Łódzkiego; zajmuje się badaniami nad teatrem niemieckojęzycznym w XIX i XX wieku, teatrem żydowskim w Polsce, polsko-niemieckimi stosunkami teatralnymi, teatrem jako instytucją oraz tańcem i ruchem w teatrze. Zagadnieniom tańca poświęciła m.in. pionierskie na gruncie polskim publikacje dotyczące Oskara Schlemmera i jego poszukiwań w Bauhausie: „Warsztat teatralny i scena Bauhausu” [w:] „W kręgu zagadnień awangardy”, t. 3, red. G. Gazda i R. Kluszczyński (Łódź 1990); „Przestrzeń sceniczna jako funkcja formy, barwy i ruchu. «Balet triadyczny» na tle koncepcji teatru Oskara Schlemmera” [w:] „W kręgu zagadnień awangardy”, t. 5, red. G. Gazda i M. Leyko (Łódź 1995); „I Am not a Worshiper of Dionysius” [w:] „Modern Theatre in Different Cultures”, red. E. Udalska (Warszawa 1997); wydała antologię: O. Schlemmer, „Eksperymentalna scena Bauhausu”, wstęp, przeł. i oprac. M. Leyko (Gdańsk 2010). Była jednym z kuratorów wystawy „Schlemmer / Kantor” w Cricotece (2016/2017). W książce „Teatr w krainie utopii. Monte Verità, Mathildenhöhe, Hellerau, Goetheanum, Bauhaus”, (Gdańsk 2012) zajmowała się także wczesnymi poszukiwaniami R. Labana, współpracą É. Jaques-Dalcroze’a z A. Appią w Hellerau, eurytmią R. Steinera i sceną Bauhausu. W latach 2015–2020 kierowała zespołem przygotowującym „Słownik tańca współczesnego” (w druku).